Świat Konlangów

bandziol20

W bandulicy tak samo jak w naturalnych językach słowiańskich istnieje grupa czasowników nieregularnych (np. podstawowe biti 'to be', imati 'to have' itp., modalne i parę innych ) oraz czasowniki regularne.
Pod pojęciem czasowniki regularne mam na myśli zarówno klasy produktywne jak i nieproduktywne. (wszystkie nieregularne czasowniki są morfologicznie nieproduktywne Very Happy

)
Nieproduktywne to te, które stanowią zamkniętą w sobie klasę czasowników, tzn. taką, która już nie powiększa swego stanu posiadania (może się on zmniejszać !); natomiast produktywne to te, których paradygmaty mogą z powodzeniem posłużyć do odmiany nowych czasowników.

Podobnie jak w innych językach słowiańskich rozróżniam 3 koniugacje A, I oraz E (ta ostatnia - najbardziej zróżnicowana wewnętrznie).
Nazwy tych 3 koniugacji pochodzą od samogłoski, na jaką kończy się dany czasownik w 3 os. lp. w czasie teraźniejszym.
Przed omówieniem poszczególnych koniugacji podam ogólny schemat odmiany w czasie teraźniejszym czasowników regularnych, który ma postać :

bandziol20

Przejdę teraz do podania owej klasyfikacji czasowników regularnych w 3 koniugacjach (A, E, I).
Pełną klasyfikację przeprowadzić można w oparciu o 3 rzeczy :
1. koniugację określa się wg samogłoski, która stoi między rdzeniem czasownika a końcówką osobową czasu teraźniejszego (za wyjątkiem końcówki osobowej 3 os. lmn.). Tu uwaga : w sytuacji braku samogłoski, tzn. bezpośredniego przylegania rdzenia do końcówki osobowej, czasownik taki jest zaliczany do e-koniugacji.
2. postać osobową 3 os. lmn. w czasie teraźniejszym.
3. podstawę bezokolicznika.

Kolejność w opisie jest następująca :
1 os. lp. (cz. ter.) - 3 os. lmn. (cz. ter.) - postać bezokolicznika

a-koniugacja.
najprostsza, ma tylko 1 klasę (a : a), typ (a : aj) wciąż produktywna.
1. pjev-a-m - pjev-aj-u - pjev-a-ti 'śpiewać'

i-koniugacja
prosta, 3 klasy
I klasa i : i, produktywna
1. mislim - misliju - misliti 'myśleć'
II klasa i : je, produktywna
2. vidim - vidiju* - vidjeti 'widzieć' i : je, produktywna
III klasa i : a, nieproduktywna
3. kričim - kričiju - kričati 'krzyczeć'

EDIT :
*w niektórych czasownikach tego typu możliwa jest obocznie (albo wyłącznie) forma ze starą końcówką -ja :
vidja - widzą, sidja - siedzą itp.

Pozostaje e-koniugacja, czyli najbardziej wewnętrznie zróżnicowana i to zarówno pod względem klasy (bezokolicznik) jak i typu (postać osobowa 3. os. lmn.) . Razz

Oznaczenia : C - rdzeń czasownika zakończony na spółgłoskę, V - rdzeń czasownika zakończony na samogłoskę; 0 - brak łącznika między rdzeniem a końcówką.

Całą e-koniugację można podzielić w zależności od charakterystycznej końcówki osobowej podstawy teraźniejszej, tj. -e-, -(u)je-, -ne- + końcówka zerowa -0-.
Klasy produktywne :
1. -uje- : -ova- (rzadziej : -eva-) : kup-uje-m ( kupu-ju) / kup-ova-ti 'kupować'
2. -ne- / -nu- : hudnem (hudnu) / hudnuti 'chudnąć'; czasowniki z sufiksem -nu-;
(w tym również nieproduktywny podtyp Vne- / Vnu- : ginuti 'ginąć', minuti 'minąć' itp.)

Typy nieproduktywne :
1. Vje / V0 : ču-je-m ( ču-ju) / ču-ti 'czuć'; tematy jednosylabowe zakończone na samogłoskę
2. Ce / C0 :
a) nes-e-m (nes-u) / nes-ti 'nieść'; również z wymianą z : s (griZem : gristi), d : s (boDem : bosti), t : s (gneTem - gnesti);
b) peč-e-m (pek-u) / peči (*pekti)'piec'; dla bezokoliczników zakończonych na -či (pierwotny temat na k albo g; alternacje k : č, g : ž)
3. Ce / V0 : der-em (der-u) / dra-ti 'drzeć'
4. -e- / -a- : piš-e-m (piš-u) / pisati 'pisać'; bezokoliczniki -ati & temat czasownika zakończony na syczącą albo tylnojęzykową; (występują tu alternacje : s : š (pisati), z : ž (kazati), k : č (skakati) )
5. V0- / V0- : zna-m (znaju) / zna-ti 'znać';

Wśród typów nieproduktywnych mogą wystąpić różnego rodzaju zmiany w tematach czasownika, np.:
n / 0 : napnem - napeti 'napiąć' (tu należą dawne bezokoliczniki zakończone w bezokoliczniku na *-ęti)
e / 0 : meljem - mleti 'mleć',
o / 0: koljem - klati 'kłuć',
č / k : skačem - skakati 'skakać' itp. Razz

čšž

bandziol20

Tak się zastanawiam, co dalej opisywać... Razz

Ogólnie postać czasownika to :

bandziol20

Dobra, to coś o imiesłowach.
Końcówka imiesłowu przymiotnikowego czynnego (wzorowane na chorwackim).
a. dla a- koniugacji :
-juči - np. pjevati - pjevajuč-i / -a /-e (3 os. plur. pjevaju)
b. dla e- koniugacji :
-uči - np. nesti - nesuč-i / -a / -e (3 os. plur. nesu)
c. dla i-koniugacji :
-eči - np. prositi - proseč-i / -a / -e (3 os. plur. prosiju)

O imiesłowie biernym (historycznie - jest to imiesłów czasu przeszłego, ale nie istnieje funkcjonalnie inny bierny) napiszę potem.

Tu jednak wspomnę, że forma imiesłowu przymiotnikowego w swojej "męskiej" postaci (tzn. -juči, -uči, -eči) służy w żywej bandulicy jako imiesłów przysłówkowy (i to zarówno współczesny (por. polskie przysłówkowe 'niechcący') jak i uprzedni (!)) .

Imiesłów przysłówkowy uprzedni.
Oczywiście, istnieje także tradycyjna metoda tworzenia imiesłowu uprzedniego : -vši i -avši. Jego użycie to jednak bardziej stosuje się do książek niż jest obecne w żywej mowie.
-vši stosuje się po samogłoskach
natomiast :
-avši po spółgłoskach (tu niekiedy dopuszczalna jest także końcówka -ši, np. rekši obok rekavši 'rzekłszy, powiedziawszy').
Jako ciekawostkę można podać występowanie w niektórych zastygłych, skostniałych zwrotach końcówki bez -ši, np.: poče-ti 'zacząć' - poče-v od ... 'począwszy od ...'
W dawnych dokumentach Wink

można także natrafić na postacie tego typu :
vidjev (vidjeti), reka-v (reči, baza rek-), doznav (doznati), uzev (uzeti) itp. Smile

bandziol20

Na chwilę odejdę od imiesłowów i napiszę odmianę w czasie teraźniejszym czasownika biti 'być', ponieważ przyda się on do tworzenia czasu przeszłego.
Odmiana czasownika biti 'być' jest następująca :

bandziol20

Dobra, koniec końców - pasywny partycypel Smile

Imiesłów bierny
Imiesłów bierny ma następujące końcówki :
1. -n
dla czasowników wielosylabowych, których podstawa bezokolicznika kończy się na -a-, czyli :
(na)pisa-ti - (na)pisan
pitati - pitan
2. -en
dla czasowników wielosylabowych, których podstawa bezokolicznika kończy się na spółgłoskę :
dovesti 'przyprowadzić' (doved-) : doveden
plesti 'pleść' (plet-) : pleten
donesti 'przynieść' (dones-) : donesen
Możliwe są tu wymiany względem podstawy :
k : č
reči 'rzec' (*rek-ti, pp. rekol) : rečen
obleči 'ubrać' (*oblek-ti, pp. oblekol) : oblečen
g : ž
striči 'strzyc' (*strig-ti, pp. strigol) : strižen

3. -jen dla czasowników zakończonych na -iti lub -jeti
pohvaliti - pohvaljen, željeti 'pragnąć' - željen, govoriti 'mówić' - govorjen
otvoriti - otvorjen, probuditi 'obudzić' - probudjen, roditi - rodjen, vidjeti - vidjen, ukratiti 'skrócić' - ukratjen, mlatiti 'młócić' - mlatjen, platiti 'płacić' - platjen, napolniti 'napełnić' - napolnjen, braniti 'bronić' - branjen
Możliwe zmiany :
po końcowym p, b, m pojawia się lj :
kupiti - kupljen, trpjeti 'wytrzymywać' - trpljen, oslabjeti - oslabljen
końcowe s + j, z + j przechodzi w š, ž :
prositi - prošen, nositi - nošen, voziti - vožen
końcowe st + j przechodzi w šč : čistiti - čiščen, pustiti - puščen
końcowe sl + j przechodzi w šlj : zamisliti - zamišljen
końcowe sn + j przechodzi w šnj : objasniti - objašnjen
4. -t dla czasowników z sufiksem -nu- oraz dla czasowników o jednosylabowym rdzeniu zakończonym na samogłoskę:
dignuti 'podnieść' - dignut 'podniesiony'
prokleti 'przekląć' - proklet 'przeklęty'
zapeti 'zapiąć' - zapet 'zapięty'
početi 'zacząć' - počet 'rozpoczęty'
biti 'bić' - bit 'bity'
ubiti 'zabić' - ubit 'zabity'
šiti 'szyć' - šit 'szyty'
poznati 'poznać' - poznat 'znany'

Razz